Με αρχικό αφηγηματικό πυρήνα (1909-1911) την απογευματινή δεξίωση στης πριγκίπισσας ντε Γκερμάντ, όπου, αφενός, τα απανωτά επεισόδια αθέλητης μνήμης διαμορφώνουν τις προκείμενες μιας θεωρίας της τέχνης και όπου, αφετέρου, στα σαλόνια παρελαύνουν οι ακόμα εν ζωή ήρωες του μυθιστορήματος σχεδόν αγνώριστοι πίσω από τα προσωπεία του γήρατος και του επικείμενου θανάτου τους, ο Προυστ συγγράφει την περίοδο της σύρραξης το επεισόδιο για τον κύριο ντε Σαρλύς στη διάρκεια του πολέμου, για τις απόψεις του και τις ηδονές που επιζητεί, ενώ παράλληλα περιγράφεται το εμπόλεμο Παρίσι με τις ανακατατάξεις που εκδηλώνονται στο αξιακό σύστημα και την κοινωνική και πνευματική ζωή. Προσθέτει επίσης, πιθανότατα το 1919, ένα εκτενές κομμάτι σε απομίμηση της τεχνοτροπίας των αδελφών Γκονκούρ, την οποία ο «ομιλητής» του σπεύδει να σχολιάσει, αναδεικνύοντας τους σημαντικούς περιορισμούς που επιβάλλει η χρήση ενός ορισμένου ύφους στην εμβέλεια ενός λογοτεχνικού εγχειρήματος.

Κοντολογίς, η «γενεαλογία» της συγγραφής του Ανακτημένου Χρόνου δεν αντανακλά την οριστική διάταξη, καθώς τα εν λόγω επεισόδια εμφανίζονται στο αναγνωστικό κοινό κατ’ αντίστροφη σειρά ως προς την αρχική τους σύλληψη. Σε κάθε περίπτωση, αξίζει να σημειωθεί πως, με την προσθήκη των δύο μεταγενέστερων επεισοδίων και την περαιτέρω επεξεργασία του πρώτου, και ιδιαίτερα των δεκαπέντε τελευταίων σελίδων, οι οποίες αποκτούν και αυτοβιογραφική χροιά, μεταβάλλεται ριζικά η οικονομία του κειμένου και, συνακόλουθα, ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζεται το ζήτημα της τέχνης.

Τελευταία ενότητα ενός έργου ζωής, μια ενότητα που ωστόσο δεν επιτρέπει ούτε μια ερμηνεία μέσα από το πρίσμα του «ανολοκλήρωτου», ούτε μια ερμηνεία με όρους «απόλυτης κορύφωσης», στην οποία ο συγγραφέας καταγράφει με ακρίβεια τόσο τις συνθήκες πραγμάτωσης ενός έμμεσου λόγου περί τέχνης όσο και τα όρια αυτού του ιδιάζοντος λογοτεχνικού εγχειρήματος, συμπεριλαμβανομένων και των ορίων της αντοχής και της χρονικής διάρκειας της ζωής του ιδίου.